Cuộc chơi vì danh dự?

Một phiên bản của bài này trên TBKTSG

Thời gian gần đây, các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam bỗng trở nên quan tâm đặc biệt đến việc phát hành trái phiếu quốc tế. VCB, Vietinbank, ACB và STB đều có kế hoạch, trong đó Vietinbank đã chính thức huy động được 250 triệu đô la Mỹ. Đâu là nguyên nhân của sự chuyển hướng này?

Huy động trong nước khó khăn

Hiện nay, trần lãi suất huy động đô la Mỹ (cá nhân: 2%/năm, tổ chức: 0,5%/năm) là rào cản lớn nhất đối với các NHTM trong việc huy động vốn ngoại tệ. Với trần lãi suất hiện tại, cộng với mức biến động giảm giá đồng Việt Nam khoảng 3%/năm thì mức lãi suất danh nghĩa đô la Mỹ mà cá nhân và tổ chức nhận được lần lượt là 5%/năm và 3,5%/năm. Mức chênh lệch so với lãi suất huy động tiền đồng vẫn còn khá cao. Đó là lý do khiến số dư huy động đô la Mỹ tại hầu hết các NHTM đều sụt giảm, mà nhóm các ngân hàng niêm yết mang tính đại diện (xem bảng).

Thời điểm	VCB	Vietinbank	ACB	STB
31-12-2011	68.059	30.313	16.984	8.155
31-3-2012	64.145	25.908(*)	15.635	7.729

(Nguồn: báo cáo tài chính riêng lẻ của các ngân hàng, ĐVT: tỷ đồng)

Ghi chú: số liệu trong bảng bao gồm tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn và tiền gửi tiết kiệm bằng vàng và ngoại tệ, không bao gồm phát hành GTCG. Số dư huy động vàng chưa bị ảnh hưởng do chưa bị hạn chế, trong khi lãi suất huy động thời gian qua lại tăng. Do đó, phần giảm chính là tiền gửi ngoại tệ mà chủ yếu là đô la Mỹ.

Vẫn với lãi suất, nếu như trần lãi suất huy động tiền đồng có thể sẽ được gỡ bỏ trong thời gian tới thì trần lãi suất huy động đô la Mỹ gần như chắc chắn sẽ vẫn được duy trì lâu dài, bởi điều này nằm trong chiến lược chống đô la hóa của Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Khi đó, khả năng huy động đô la Mỹ của hệ thống ngân hàng sẽ càng thêm khó khăn.

Từ cuối năm 2011, chính sách quản lý tỷ giá của NHNN có thể nói đã đạt được những thành công đáng ghi nhận. Tỷ giá VND/USD đã ổn định, biến động trong vòng kiểm soát, từ đó giúp khôi phục lại niềm tin vào tiền đồng. Thực tế cho thấy rằng, trong gần 1 năm qua, việc gửi tiết kiệm đô la Mỹ của dân cư đem lại tỷ suất lợi nhuận thấp hơn nhiều so với việc gửi tiết kiệm đồng Việt Nam. 5 tháng đầu năm 2012, những dữ liệu của thị trường và nền kinh tế đã và đang củng cố cho lập luận rằng, hiện nay và trong tương lai gần, giữ tiền đồng vẫn là lựa chọn tối ưu hơn so với đô la Mỹ.

Đối với doanh nghiệp, tỷ giá ổn định trong khi nhu cầu nhập khẩu sụt giảm (nhu cầu gom đô la Mỹ nhập vàng sắp tới cũng khó xảy ra) khiến doanh nghiệp cũng không còn ưu tiên nắm giữ đô la Mỹ bằng mọi giá như trước đây. Trong khi đó, lãi suất cho vay đô la Mỹ ở mức 6-8%/năm vẫn là một mức lãi suất hấp dẫn dù hiện nay các mục đích được vay ngoại tệ đã bị hạn chế. Điều này dẫn đến hiện tượng các NHTM dồi dào đô la Mỹ từ nguồn mua bán, song lại thiếu nguồn đô la Mỹ từ huy động, đặc biệt là đối với kỳ hạn dài (từ 3 tháng trở lên), hậu quả là mất cân đối huy động và cho vay.

Phát hành trái phiếu quốc tế là cách để các NHTM huy động đô la Mỹ dài hạn, phục vụ cho nhu cầu vay ngoại tệ trong nước. Đối với các NHTM quốc doanh như Vietinbank, VCB… thì thời gian qua họ liên tục được chỉ định tài trợ cho các dự án trọng điểm mà trong đó nhu cầu nhập khẩu nguyên vật liệu, máy móc thiết bị là rất lớn. Với các dự án này, việc cần nguồn ngoại tệ dài hạn để tài trợ là hợp lý trước khi dự án có thể tạo ra nguồn thu.

Vì vốn hay vì danh dự?

Nhu cầu vốn ngoại tệ, đặc biệt là ngoại tệ kỳ hạn dài là một nhu cầu có thật. Tuy nhiên, liệu điều đó có bức bách đến mức khiến các NHTM phải lựa chọn thời điểm này để phát hành trái phiếu quốc tế hay không khi mà ngành ngân hàng nói riêng và cả nền kinh tế Việt Nam nói chung đang phải gánh chịu những tác động tiêu cực.

Các NHTM Việt Nam như VCB, Vietinbank, STB đang được Standard & Poor’s xếp hạng ở mức B+ (triển vọng từ tiêu cực đến ổn định), đây là mức đầu tư mang tính đầu cơ. Với mức xếp hạng như vậy, rất khó để các đơn vị này có thể huy động vốn từ trái phiếu quốc tế với mức lãi suất thấp. Trong các NHTM muốn phát hành trái phiếu quốc tế năm 2012, Vietinbank đã phải phát hành 250 triệu đô la Mỹ với mức lãi suất cố định (coupon) 8%/năm. Nếu tính thêm chi phí cho đợt phát hành, tổng chi phí qui lãi suất có thể sẽ gần đến 9%/năm, đây là mức quá cao so với chi phí huy động đô la Mỹ trong nước.

Tổng giá trị huy động của Vietinbank trong đợt phát hành vừa qua khoảng 5.000 tỷ đồng, chiếm 20% số dư huy động ngoại tệ (xem (*)) của Vietinbank tại thời điểm 31-3-2012 (Vietinbank không huy động vàng). Tính bình quân thì lãi suất huy động ngoại tệ vào khoảng 3-4%/năm, vẫn đảm bảo mức chênh lệch 3-4 điểm phần trăm so với lãi suất cho vay hiện nay. Tuy nhiên, cũng cần phải nói thêm rằng, mức lãi suất cho vay đô la Mỹ khoảng 6-8%/năm như hiện nay đang chứa đựng sự bất thường (không loại trừ khả năng vẫn có huy động lãi suất vượt trần), bởi lãi suất biên là quá lớn.

Kế hoạch ban đầu của Vietinbank là huy động 500 triệu đô la Mỹ, với mức lãi suất cố định không quá cao (khoảng 5-6%/năm). Tuy nhiên, kế hoạch đó đã thất bại và Vietinbank chỉ huy động 250 triệu với mức lãi suất lên đến 8%/năm. Có thể nói đây là cuộc chơi vì danh dự hơn là vì vốn, bởi tính riêng khoản huy động này, chi phí huy động đã cao hơn so với lãi suất cho vay đô la Mỹ hiện nay; nhưng nếu bỏ cuộc vì lãi suất cao, thì đó là một sự thất bại và sẽ khó khăn hơn nhiều cho Vietinbank cũng như các đơn vị khác trong các lần phát hành tiếp theo.

Với Vietinank nói riêng và những ngân hàng lớn của Việt Nam nói chung, họ hoàn toàn có thể huy động vốn ngoại tệ từ các tổ chức tài chính quốc tế với chi phí huy động thấp hơn. Bên cạnh đó, mức thiếu hụt nguồn đô la Mỹ huy động có thể khắc phục được nếu các ngân hàng này liên kết với các NHTM nhỏ hơn. Rất nhiều trong số các ngân hàng nhỏ hiện chủ yếu dùng nguồn đô la Mỹ huy động làm tài sản bảo đảm để vay vốn trên thị trường liên ngân hàng thay vì cho khách hàng vay trực tiếp ngoại tệ bởi hạn chế về tăng trưởng tín dụng cũng như về nguồn khách hàng có nhu cầu đô la Mỹ trong thanh toán quốc tế.

Kinh nghiệm của Vietinbank trong đợt phát hành trái phiếu quốc tế vừa rồi là bài học bổ ích cho các đơn vị còn lại, những NHTM muốn tìm kiếm nguồn vốn ngoại tệ dài hạn theo con đường này. Khi huy động bằng trái phiếu quốc tế, thời điểm phát hành là cực kỳ quan trọng. Với tham vọng trở thành những ngân hàng hàng đầu, vượt ra khỏi biên giới, làm bệ đỡ cho hệ thống ngân hàng quốc gia (như định hướng của Thống đốc và đề án tái cơ cấu ngân hàng) thì phát hành trái phiếu quốc tế thành công là một trong những bước khởi đầu cho tham vọng ấy. Trên con đường chông gai đó, trong từng trường hợp, có thể đánh đổi để khẳng định mình (nhưng đừng quá đắt), âu đó cũng là điều chấp nhận được.